Wim HeistekIn twee eerdere artikelen op dit weblog heeft U kennis kunnen nemen van het korte zeemansleven van twee naamgenoten. Zowel Johannes uit Rotterdam als Christiaan uit het Brabantse Asten monsterden op zestienjarige leeftijd aan op een schip met bestemming het voormalig Nederlands-Indië, maar keerden van die reis niet terug. Wat een enorme slag moet dat zijn geweest voor de ouders. Zij hadden misschien aan de kade afscheid genomen van hun nog zo jonge zoon, hem wellicht uitgezwaaid, maar konden uiteraard niet bevroeden dat het een afscheid voor altijd zou zijn. Er was nog geen communicatie mogelijk, ze wisten niet waar het schip met aan boord hun zoon zich bevond en werden naar alle waarschijnlijkheid pas vele maanden later in kennis gesteld van zijn overlijden.
Er was nog een derde naamgenoot, iets ouder, die eveneens scheep ging naar Nederlands-Indië en niet zou terugkeren. Het betreft Johannes Marinus Heijstek, geboren in De Werken en Sleeuwijk op 22 oktober 1837. Zijn vader was Adriaan Heijstek, geboren in Colijnsplaat 27 maart 1790 en overleden in De Werken en Sleeuwijk 24 mei 1849, toen Johannes dus nog maar elf jaar oud was. Deze Adriaan trouwde op 15 september 1819 in Heusden met Maria van der Heijden, aldaar geboren op 4 oktober 1792 en overleden op de nog jonge leeftijd van 34 jaar. Adriaan hertrouwde op 1 augustus 1830 in De Werken en Sleeuwijk met Christina van Iersel, geboren in Drongelen 13 maart 1806 en in De Werken en Sleeuwijk overleden 1887. Uit Adriaan’s eerste huwelijk werden twee kinderen geboren, uit het tweede huwelijk acht. Johannes Marinus was daarvan het vijfde kind.
Dienstplicht of vrijwillig?
Het huidige Koninkrijk der Nederlanden bestaat sinds 1 december 1813. In 1814 werd in de nieuwe grondwet vastgelegd dat er een Nationale Militie moest komen ter verdediging van het land. Deze zou worden gevormd door de marine en door een beroepsleger dat zowel bestond uit beroepskrachten en vrijwilligers. Omdat met vrijwilligers alleen niet aan de norm werd voldaan, bestond de Militie eveneens uit ingelote dienstplichtigen. Voor iedere loting moest iedere mannelijke inwoner als hij achttien jaar werd, zich inschrijven in de woonplaats van zijn ouders. Zodoende moest Johannes Marinus zich in 1855 melden op het gemeentehuis van De Werken en Sleeuwijk om daar te worden ingeschreven voor de Militie. Bij de voorbereidingen voor dit artikel werden de militieregisters uit die tijd geraadpleegd, maar werd geen inschrijving van Johannes gevonden. Wel werden de inschrijvingen van zo’n tachtig andere naamgenoten gevonden.
Wel kon uit andere dokumenten worden opgemaakt dat hij ging dienen bij de Marine en wel in de rang van matroos 3e klasse. Dat moet welhaast voor zeker als vrijwilliger zijn geweest want het schip waarop hij ging dienen werd voor langere tijd naar het voormalig Nederlands-Indië gestuurd ter versterking van het zich daar bevindende Indische smaldeel.
Naar Oost-Indië
Johannes werd ingedeeld op het schroefstoomschip van oorlog de Reinier Claeszen. Het is best mogelijk dat hij hiervoor al dienst deed op een ander schip, maar in ieder geval was het zijn eerste reis op de Reinier Claeszen. De Middelburgse Courant van 4 augustus 1859:
“Krachtens Zr.Ms. besluit van 29 July No. 40 wordt het schroefstoomschip der 4de klasse Reinier Claeszen, liggende te Hellevoetsluis, met 16 Augustus in dienst gesteld onder bevel van den luitenant ter zee 1e klasse Jhr. J.E.W.F. van Raders, met bestemming naar Oost-Indië”.
In soortgelijke artikelen werd al eens uitgelegd hoe de thuisblijvers, zij het met flinke vertraging, kennis konden nemen van het verloop van de reis. Dat gebeurde door het zogenaamde praaien, het door een ander schip op zee aanroepen en noteren van relevante gegevens. Aangekomen in de haven werden de positie en eventuele bijzonderheden doorgegeven aan belanghebbenden. Let wel, het kon soms weken of nog langer duren, alvorens die berichten het vaderland bereikten. Een paar voorbeelden van zulke berichten uit het jaar 1859 en uiteraard betrekking hebbend op het schip de Reinier Claeszen, waarop Johannes naar Indië zou varen.
“Zr.Ms. schroefstoomschip Reinier Claeszen, onder bevel van de luit.ter zee der 1ste klasse Jhr. J.E.W.F. van Raders, is in den namiddag van den 1sten October van de reede Hellevoetsluis naar zee vertrokken, ter opvolging zijner bestemming naar de Oost-Indiën”
“Op 4 October te Plymouth aangekomen, aan boord van de bodem was alles wel”
“Den 18den October van Plymouth vertrokken ter voortzetting zijner reis naar Batavia, koers zettend naar Madeira”
“Zijner Majesteits schroefstoomschip Reinier Claeszen den 23sten December 1859 in de Tafelbaai (Kaap de Goede Hoop) en den 12den Januarij daaraanvolgende de reis naar Batavia voortgezet.”
Dit laatste bericht stond in de Nederlandse Staatscourant van 2 maart 1860, hetgeen betekent dat men in Nederland ruim twee maanden later pas kennis kon nemen van de positie van het schip. Men kon hieruit tevens opmaken dat het schip de Kerstdagen en Oud en Nieuw doorbracht aan de Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika. Dat moet voor de opvarenden van de Reinier Claeszen heel bijzonder zijn geweest en heel wat beter dan de feestdagen op zee door te moeten brengen.
Aankomst in Batavia zonder Johannes Marinus
Stelt U zich voor dat de familie van Johannes in Nederland op 2 maart 1860 kennis kon nemen van het bovenstaande bericht en de familie misschien wel gerustgesteld was met de mededeling dat alles in orde was en dat het schip onderweg was naar Batavia. Negen dagen na dat bericht, op 11 maart 1860 kwam de Reinier Claeszen aan in Batavia, maar zonder Johannes Marinus. Het is niet bekend wat er is gebeurd is, maar zo goed als zeker is hij tijdens de reis van Zuid-Afrika naar Batavia ziek geworden en aan de gevolgen daarvan overleden, nog maar 22 jaar oud. Het scheepsjournaal meldde dat Johannes op 3 maart 1860 om twaalf uur overleed waarbij het schip zich bevond op 9°22’ Zuiderbreedte en 105°15’Oosterlengte, dat is op zee iets ten zuidoosten van het eiland Java. Triest, zo kort voordat het schip zijn bestemming zou bereiken.
het uittreksel uit het dagboek van het schip Reinier Claeszen overgenomen
GENEALOGIE
I JOHANNES MARINUS HEIJSTEK, geboren in De Werken en Sleeuwijk op 22 oktober 1837 en overleden op zee aan boord van de REINIER CLAESZEN op 3 maart 1860.
II ADRIAAN HEIJSTEK, geboren in Colijnsplaat op 27 maart 1790 en overleden in De Werken en Sleeuwijk op 24 mei 1849.
Trouwde voor de 1e keer op 15 september 1819 in Heusden met Maria van der Heijde, geboren in Heusden op 4 oktober 1792 en aldaar overleden in 1827.
Trouwde voor de 2e keer op 1 augustus 1830 in De Werken en Sleeuwijk met Christina van Iersel, geboren in Drongelen op 13 maart 1806 en overleden n De Werken en Sleeuwijk op 2 november 1887.
III CORNELIS HEIJSTEK, geboren in Colijnsplaat op 3 februari 1750.
Trouwde voor de 1e keer met Adriana Galjons.
Trouwde voor de 2e keer met Zusanna Snodijk (ondertrouw in Colijnsplaat op 26 februari 1784)
Trouwde voor de 3e keer op 29 juli 1804 met Lena Cornelisse van Espen, geboren in Colijnsplaat op 26 maart 1753
IV WILLEM JANSE HEIJSTEK, gedoopt in Colijnsplaat op 28 november 1703.
Trouwde in april 1729 in Colijnsplaat met Cornelia Heiman
V JAN WILLEMSZ. HEIJSTEK, gedoopt in Colijnsplaat op 3 oktober 1674.
Trouwde in Colijnsplaat met Catlijntje Pieterse Bouman, gedoopt in Colijnsplaat op 31 mei 1682.
VI WILLEM GUILIAEMS HEIJSTEK
Trouwde in 1672 in Colijnsplaat met Magtelijntje Jans Vate, gedoopt in Colijnsplaat op 9 december 1646
VII GUILJAAM HEIJSTEK, geboren in Uitwijk
Trouwde met Peterken Hendricx
VIII LODEWIJK HEIJSTEK, geboren in Bergeyk rond 1570