Fred HeistekHendrika Geertruida Johanna Hagen Heijstek kreeg geen toestemming voor haar huwelijk
1770; een jaar waarin weer veel gebeurde. De Spaanse Koning Karel II stierf in november en liet de gehele Spaanse Monarchie na aan Filip van Anjou. Hij was de kleinzoon van de Franse Koning Lodewijk XIV, zodat de Zuidelijke Nederlanden alsnog aan Frankrijk werden toegekend. Jan de Witt verzette zich hevig hiertegen en Prins Willem III van Oranje-Nassau, Koning van Engeland probeerde een coalitie tegen Frankrijk te vormen. In de Oostzee woedde de Grote Noordse Oorlog die de Nederlandse handel geen goed deed. Maar dit alles terzijde. Het was ook het jaar waarin in Haarlem Maria Christina Elberg werd geboren.
Geluk en rouw
De Haarlemse Maria groeide op en ging op 2 oktober 1794 in ondertrouw met Hendrik Hagen een Lutherse apotheker uit Haarlem. Zij vestigden zich in Amsterdam en woonden aan de Haarlemmerdijk bij de Eenhoornsluis aan de rand van het centrum van Amsterdam. Zij baatten een apothekerswinkel uit. Maria wordt moeder van twee kinderen. Sprankelend levenslicht straalt haar toe. Zeker als zij in 1806 opmerkt voor de derde keer zwanger te zijn van haar man. Helaas is dit overweldigende gevoel maar van korte duur.
Zij woont aan het “Water bij de Nieuwe Brug” als het noodlot toeslaat. Hendrik Hagen overlijdt op 21 juni 1806 en wordt op het Noorderkerkhof in Amsterdam begraven. Het apothekersbedrijf wordt geliquideerd en een inventaris opgemaakt. Maria Christina is diep bedroefd en vindt het leven niet eerlijk dat vanaf nu twee – en over een paar maanden zelfs drie kinderen zonder hun vader moeten opgroeien.
Notaris Heijstek
In hetzelfde jaar, op13 juli 1806 werd Antonie Lodewijk Heijstek weduwnaar van Anna Catharina Wagner. Antonie Lodewijk is notaris van beroep. Zijn schoonvader is Johan Christoph Wagner die een van de partners in zijn notariële praktijk is. Hoewel het niet is aangetoond, zou het zomaar kunnen dat hij na het overlijden van Hendrik Hagen als curator over Maria Christina werd aangesteld. Hoe het verder gelopen is, is niet helemaal duidelijk geworden. Wel staat vast dat Maria Christina Elberg op 14 augustus 1807 in Amsterdam in ondertrouw gaat met weduwnaar Antonie Lodewijk Heijstek. Omdat hij daar kantoor houdt blijven ze in Amsterdam wonen.
Uit zijn eerste huwelijk had de notaris reeds een zoon, de zevenjarige Antonius Marius Heijstek, en werd nu stiefvader van drie kleine kinderen waaronder de baby die op 18 januari 1807 was geboren en die met de namen Hendrika Geertruida Johanna in de gemeente Amsterdam werd ingeschreven. Het droeg de familienaam Hagen, gelijk aan die van haar biologische verwekker.
Hagen wordt Hagen Heijstek
De waarheid zal niet anders zijn dan dat het jongste kind het zeer goed met haar stiefvader kon vinden. Het leidt er zelf toe dat zij een officieel verzoek doet om ook de naam Heijstek te mogen dragen. Bij Koninklijk Besluit dd 19 juli 1824 wordt toegestaan dat Hendrika Geertruida Johanna Hagen de geslachtsnaam Heijstek “nevens” de haren mag noemen en aldus haar naam mag noemen en schrijven als: “Hagen Heijstek”.
Hendrika groeit op in het Amsterdamse en beweegt zich net als haar biologische vader in apothekerskringen. Daar ontmoet zij de tien jaar oudere Teunis Mastenbroek (* 14-11-1797). Hij is een zoon van Pieter J. Mastenbroek en van Jenneke ten Cate. Teunis is een gediplomeerd apotheker.
Geen huwelijk
Dochter Hendrika stelt haar liefde voor aan haar moeder en stiefvader. Dan blijkt haar moeder zo haar bedenkingen te hebben en brengt die aan haar dochter over. Zij verduidelijkt dat zij in haar leven geen ander doel kent dan het geluk van haar kinderen te bevorderen. Moeder Maria Christina legt aan haar dochter uit dat haar inziens “zowel het physieke lichaamsgestel als het karakter en de humeuren van beide jonge lieden te zeer verschillen om met malkander duurzaam en gelukkig te zijn”.
Dochter Hendrika laat zich overtuigen en besluit van een huwelijk met Teunis Mastenbroek af te zien. Zij legt dit besluit zelfs schriftelijk vast.
Toestemming
De liefde tussen beide personen blijkt echter sterker te zijn en zij wensen toch een huwelijk aan te gaan. Echter, hoe de jongelieden er ook tegen aan kijken, Hendrika is nog geen dertig jaar oud en heeft dus wel toestemming van haar moeder nodig. Het volgt uit een wettelijke bepaling die tot 1970 heeft stand gehouden.
Het aangaan van een huwelijk heeft nogal wat voeten in de aarde. Zo dient in aanvang een aanzoek te worden gericht tot de vader van het meisje, hij moet toestemming voor het huwelijk verlenen. Dat moet zelfs notarieel als hij niet in levenden lijve bij de ceremonie aanwezig kan zijn.
De leeftijd tot wanneer toestemming was vereist varieerde in de loop der eeuwen. Tijdens de Republiek was dat tot 20 jaar voor meisjes en tot 25 jaar voor jongens, volgens het idee dat meisjes eerder volwassen zijn. Nieuwe wetgeving van 1809 voerde een levenslange toestemming in, wat twee jaar later weer werd teruggedraaid tot 21 jaar voor beide seksen. Om de genoten vrijheid in te tomen werd de leeftijdsgrens in 1838 verhoogd tot 30 jaar, wat tot 1970 zo is gebleven. Daarna werd het weer tot 21 jaar en sinds 1985 tot 18 jaar, waarmee de ouderlijke toestemming feitelijk vervallen is verklaard.
Met een notaris als stiefvader werd Hendrika zorgvuldig geïnformeerd over de wettelijke bepalingen waaraan ook zij zich diende te houden.
Trouwen zonder toestemming
Op enig moment hebben Hendrika en Teunis besloten toch met elkaar in het huwelijk te treden, desnoods zonder toestemming. Zelfs haar stiefvader notaris Heijstek, die daar beslist ongelukkig mee geweest zal zijn, weet dat het een legale weg is om via de rechtbank toestemming te verkrijgen.
Indien ouders toestemming voor een huwelijk weigeren kan dat in eerste instantie niet worden voltrokken maar is wel mogelijk via een omslachtige weg. In dit geval worden procureurs aangesteld die, in dit geval namens de dochter, naar de moeder gaan en opnieuw om toestemming vragen.
Driemaal toestemming vragen
Hendrika Geertruida Johanna Hagen Heijstek, die tijdelijk bij haar oom Hendrik Elberg in Apeldoorn woont, stelt Meester Cornelis Wiersma (“doctor” in beide regten) aan tot haar procureur. In aanwezigheid van voorgeschreven getuigen, waaronder een notaris, begeeft Wiersma naar de woning van het echtpaar Heijstek-Elberg aan de Warmoesgracht in Amsterdam. Daar vragen zij formeel aan Maria Christia Elberg, weduwe van Hendrik Hagen om in te stemmen met het door haar dochter gewenste huwelijk. Uitvoerig legt zij uit wat haar bezwaren zijn en derhalve geen toestemming wenst te verlenen.
De aanwezige notaris maakt hiervan Proces Verbaal op dat voor de aanwezigen wordt voorgelezen. Het PV werd ter ondertekening aangeboden doch “is zulke door haar edele geweigerd geworden”.
Aldus een notariële akte van 5 november 1829.
Hendrika, die nu tijdelijk bij haar broer Casper Henricus Hagen in den Haag woont, benoemt de Amsterdamse koopman Bernardus Lambertus van Hees tot haar procureur. In aanwezigheid van twee notarissen meldt hij zich bij het woonadres van Heijstek aan de Warmoesgracht en legt aan moeder Maria Christina de door haar verwachte vraag voor. Men spreke dan van een “eerbieglijk”verzoek. Het antwoord van Maria Christina is volkomen duidelijk. Zij blijft volharden in haar eerder gegeven antwoord. Dus geen toestemming.
Aldus een notariële akte van 5 december 1829.
De weg naar een gerechtelijke huwelijkstoestemming is lang. Een derde door de jonge dame Hagen Heijstek aangestelde procureur krijgt aan de Warmoesgracht van haar moeder hetzelfde te verwachten antwoord.
Aldus een notariële akte van 5 januari 1830.
Trouwen met toestemming Rechtbank
Met de drie notariële “Eerbiedige acte tot” in handen, is de weg naar de rechtbank vrijgekomen. Het huwelijk kan worden voltrokken. Zij laten dit driemaal afkondigen. Zulke afkondigingen werden gedaan op opeenvolgende zondagen voor het gemeentehuis. Iedereen kon op deze manier kennis nemen van het voorgenomen huwelijk en bezwaar aantekenen. Meestal kon worden geconstateerd dat de “afkondigingen zonder stuiting” hadden plaats gevonden. De afkondiging werd onder andere gedaan om bigamie te voorkomen. De huwelijksaankondiging van Teunis en Maria werd niet gestuit.
De vader van Teunis Mastenbroek is ondertussen overleden, maar zijn moeder de rentenierster Jenneke ten Cate, laat bij notaris Hüber is Sneek haar toestemming vastleggen. Hoewel daar gelet op de leeftijd van Teunis geen noodzaak toe was.
Aangezien Teunis nog niet de leeftijd van veertig jaar had bereikt, diende te worden onderzocht of hij aan de verplichtingen van de dienstplichtwet had voldaan. De gemeente Amsterdam verklaarde schriftelijk dat hij zich niet in Militaire Dienst bevond. Zo was weer een hindernis genomen.
Op 21 januari 1930 gaan de jonge lieden in ondertrouw. Dat deze akte niet door de moeder van Hendrika Geertruida Johannais ondertekend ligt voor de hand. Het huwelijk wordt op 25 februari 1830 voltrokken. Op de huwelijksakte wordt ondermeer melding gemaakt dat in het dossier zijn opgenomen “drie Akten van Eerbied aan haar moeder gepresenteerd”.
Het echtpaar Mastenbroek- Hagen Heijstek baat een apotheek drogisterij uit aan het Singel in Amsterdam en krijgt meerdere kinderen.
Teunis Mastenbroek overlijdt op 12 augustus 1866 in Haarlem.
Hoewel zij ondertussen in den Haag is gaan wonen sluit Hendrika haar ogen voorgoed op 29 november 1873 in Amsterdam.
Slechts korte tijd was er een dubbele naam in onze familie: Hagen Heijstek van 1824 tot 1873.