Wim HeistekOok Willem Heijstek stond op de markt
Inmiddels weten we dat Heijstekken dan wel Heystekken behoorlijk actief waren op en rond de Nederlandse markten. In eerdere publicaties kon de lezer al kennismaken met naamgenoten die typisch Hollandse producten als poffertjes en wafels aan de man (en uiteraard vrouw) brachten. Uit de twee artikelen in deel 1 van deze reeks weten we dat weer andere naamgenoten op de markt stonden met drop en suikerpepermunt. Maar er zijn er meer geweest, bijvoorbeeld ene Willem Heijstek die volgens deze advertentie uit het jaar 1903 handelde in nougat, tegenwoordig beter bekend als noga, maar we volgen de oude schrijfwijze.
Het was even zoeken wie deze Willem Heijstek zou kunnen zijn, maar er zijn inmiddels voldoende aanwijzigingen gevonden om te stellen dat het hier gaat om Willem Jacobus Heijstek, geboren in Oud-Beijerland op 19 juni 1855. Een wel heel bijzonder persoon, dat mag zeker worden gezegd. In zijn jonge jaren was hij meerdere keren op het verkeerde pad geraakt. In veel kranten werd gewaarschuwd voor zijn oplichterspraktijken en meerdere malen moest hij een gevangenisstraf uitzitten. Op 31 mei 1889 werd hij weer eens uit de gevangenis ontslagen en bij die gelegenheid werd deze foto van hem genomen. In de bij het ontslag opgemaakte documenten was onder andere te lezen dat zijn gedrag in de gevangenis zeer goed was geweest. In een eerdere publicatie op dit weblog is uitvoerig over hem bericht.
De laatste regels van dat verhaal luidden toen: “Het laatste wat we hebben kunnen achterhalen is dat op een kermis in het oosten van het land een nougatkraam van een W.J. Heijstek geheel door brand was verwoest. Wat hij daarna is gaan doen? We weten het niet.”
Hofleverancier
Het verhaal kan nu dus toch nog worden vervolgd. Nadat Willems gedrag in de gevangenis als zeer goed was beoordeeld, lijkt het er sterk op dat hij na zijn laatste ontslag uit de gevangenis ook zijn leven daarbuiten is gaan verbeteren. Na 1889 lezen we nergens meer over zijn criminele verleden, maar trekt hij de aandacht met meerdere advertenties in de dagbladen. Willem handelt nog steeds in nougat, reist met zijn kraam door het land en prijst zijn producten aan in wellicht iets te enthousiaste bewoordingen. Wat te denken van onderstaande advertentie uit 1906. Hij noemt zich hofleverancier en zou maar liefst 27 bekroningen in goud en zilver hebben ontvangen. Ik denk, volgens een oud gezegde, dat wij zijn woorden met meer dan een korreltje zout moeten nemen. Neem het predicaat hofleverancier, een Koninklijke onderscheiding voor kleine en middelgrote bedrijven, die tenminste honderd jaar oud zijn met een zeer goede reputatie in de regio en zich onderscheiden door kwaliteit, soliditeit en continuïteit. Ze behoeven echter niet aan het Hof te leveren. Willems verleden zou hem waarschijnlijk al parten hebben gespeeld bij het verkrijgen van deze onderscheiding. Zullen we gewoon zeggen dat Willem zijn leven weliswaar had gebeterd, maar dat hij het met de waarheid niet zo nauw nam?
Willem en de borstjujubes
Bij deze “Hofleverancier” Willem Heijstek kon men steeds weer nieuwe verrassingen verwachten. Zijn bijzondere advertenties voor de “echte Nougat de Montelimart” waren nog niets vergeleken met een advertentie in het Rotterdamsch Nieuwsblad van 13 oktober 1920. In wederom prachtige volzinnen prijst hij een ander product aan: “de echte, onvervalschte Willem Heijstek’s Borstjujubes”. Een wettig gedeponeerd handelsmerk, zijn portret als uitvinder op elke verpakking, geproduceerd in zijn Electrische Fabrieken aan de Boezemkade in Rotterdam en verkrijgbaar bij maar liefst duizend winkeliers in Rotterdam.
Jazeker, onze Willem deed zijn zaken in het groot! Maar zullen we ook het hele verhaal maar weer nemen met heel veel korreltjes zout?
Of het handelsmerk inderdaad werd gedeponeerd is niet meer na te gaan, evenmin of zijn portret op iedere verpakking stond. Wel zijn er hele grote twijfels over die duizend Rotterdamse winkeliers en over zijn fabriek aan de Boezemkade. De bebouwing van een kleine eeuw geleden is er niet meer, foto’s en andere documenten uit die tijd laten alleen niet al te grote woonhuizen zien met hier en daar een soort van souterrain dan wel kelder. Zou Willem daar een fabriek gehad hebben? Het enige dat zeker is is dat hij korte tijd op het adres aan de Boezemkade als bewoner stond ingeschreven.
Een vennootschap samen met broer Pieter
Eigen fabrikaat of niet, de verkoop van het product liep waarschijnlijk goed. Op 17 december 1920 ging Willem, oudste in een gezin van tien kinderen, samen met zijn vijfentwintig jaar jongere broer Pieter naar een notaris om samen een nieuw bedrijf voor de borstjujubes te starten. Uit de notariële akte: “ ……..is tusschen de Heeren Willem Jacobus Heijstek en Pieter Cornelis Heijstek, beiden fabrikant, wonende te Rotterdam, aangegaan een Vennootschap van Koophandel, ten doel hebbende het fabriceeren van en den handel in Borstjujubes en aanverwante artikelen onder de Firma “WILLEM HEYSTEK”. De Vennootschap, zijnde een voortzetting der zaken door den Heer Willem Jacobus Heijstek voor eigen rekening onder gemelde Firma bedreven, is gevestigd te Rotterdam”.
Geneesmiddel of snoepgoed
Was dat inderdaad een heel bijzonder en heilzaam product waarmee Willem adverteerde? “borstjujubes ter voorkoming dan wel genezing van hoest, verkoudheid, bronchitis, enz.” In de volksmond was het ook wel bekend als apothekersdrop. De encyclopedie uit die jaren omschreef het als: “wordt gebruikt als anti-hoestmiddel of voor lekkernij. Ze zijn gemaakt uit Arabische gom met suiker, waaraan een kleur-en reukstof wordt toegevoegd.”
Ook in 1923 werden producten voor de menselijke consumptie al onderzocht door de Provinciale Keuringsdienst. Uit het verslag: ”In het laboratorium werden onderzocht 67 monsters van allerlei soorten snoepgoed, die in winkels en op markten zijn aangetroffen. De onderzochte soorten omvatten onder andere pepermunt, pindabollen, honingzoet, wijnballen, borstjujubes, ……”
Ik vermoed dat Willem en Pieter dat niet leuk vonden, hun borstjujubes aanmerken als snoepgoed! Desalniettemin ging de verkoop gestaag door. In een artikel uit 1924 over de werking van de reclamemarkt: “…….waarna een jongmensch achter een tafel bijna toonloos de vele eigenschappen van de borstjujubes, die hij verkocht, opdreunde. Terwijl hij al maar door het zwarte goedje opschepte, dat door een gebruik van 35 jaren aaneen, zoo zei hij, zijn heilzame waarde voor het verkouden en kuchende menschdom bewezen had”.
Wie was het hier aangeduide jongmensch? Zeker niet Willem, wellicht Pieter hoewel hij in 1924 toch al 44 jaar was. In ieder geval gaat deze zin zonder twijfel over het bedrijf van Willem en Pieter. Dat wordt gebaseerd op de genoemde 35 jaar van het bestaan, een tijd die niet alleen overeenkomt met een andere advertentie maar ook met het jaar 1889, het jaar dat Willem voor het laatst de gevangenis verliet.
Nog even over Pieter, deze werd in 1924 gekozen in de Bondsraad van de Rotterdamse Marktkoopliedenbond. Oh ja, in het adresboek van 1926 staat Pieter te boek als koopman in suikerwerken, hoe te rijmen met de genezende werking van de jujubes?
Willem waarschuwt
Toch moet het product een succes zijn geweest, want het werd op grotere schaal nagemaakt, althans volgens een artikel uit eveneens 1924: “WAARSCHUWING! Het is de firma ter oore gekomen dat alhier op de markt des Donderdags een waardeloos namaaksel van zijn beroemde uitvinding verkocht wordt. Wilt U verzekerd zijn de echte onvervalschte „Willem Heijstek’s” borstjujubes tegen verkoudheid enz. te ontvangen, let dan op het Wettig Gedeponeerd merk en het geschilderd portret van den uitvinder. Dan weet U zeker een geneesmiddel en geen schadelijke rommel in Uw bezit te krijgen.”
Werkelijkheid of fictie
Uit Willems bewogen leven kon, vooral bij het doornemen van oude kranten, behoorlijk veel worden achterhaald. Deed hij vóór 1889 zaken die geenszins door de beugel konden, daarna kwam een beeld naar voren van een gewiekst zakenman. Met bijzondere teksten in onder meer advertenties trachtte hij zijn producten aan de man te brengen. In veel gevallen strookte de inhoud van zijn advertenties niet met de werkelijkheid, dat kan hem niet kwalijk worden genomen. Vandaag de dag gebeurt dat nog steeds in grote mate. Bewust of onbewust, Willem had soms moeite met het herkennen van de werkelijkheid en de fictie.
Onderstaand een genealogisch overzicht en wellicht herkent de lezer iets of iemand zodat misschien toch nog bekend wordt of één van hen inderdaad de gezochte marktkooplieden zijn.
I. WILLEM HEIJSTEK, geboren in Middelburg op 29 december 1799 en overleden in Salt Lake City, U.S.A. op 19 april 1877. Zoon van Jacobus Willem Heijstek en Maatje Mieras. Trouwde op 12 oktober 1826 in Middelburg met Catharina van Dijk, geboren in Dinteloord op 5 oktober 1805 en overleden in Salt Lake City, U.S.A. op 13 oktober 1882. Uit dit huwelijk zijn 9 kinderen geboren, waaronder:
II. JACOBUS WILLEM HEIJSTEK, geboren in Middelburg op 7 maart 1830 en overleden in Rotterdam op 15 april 1916. Trouwde op 31 december 1854 in Rotterdam met Adriana Mullaard, geboren in Oud-Beijerland op 26 december 1834 en overleden in Rotterdam op 21 december 1921. Uit dit huwelijk zijn 10 kinderen geboren, waaronder de boven reeds besproken broers:
IIIa. WILLEM JACOBUS HEIJSTEK, geboren in Oud-Beijerland op 19 juni 1855. Trouwde op 19 februari 1879 in Rotterdam met Adriana Gerdina Wilhelmina Lambrechts, geboren in Vianen op 16 april 1857 en overleden in Renkum op 24 december 1942. Uit dit huwelijk zijn geen kinderen bekend.
IIIb. PIETER CORNELIS HEIJSTEK, geboren in Rotterdam op 16 juni 1880 en aldaar overleden op 23 augustus 1957. Trouwde op 1 november 1905 in den Haag met Johanna Maria de Wilt, geboren in Rotterdam op 22 juli 1885 en aldaar overleden op 26 februari 1967. Uit dit huwelijk:
IVa. JOHANNA ADRIANA ALIDA PETRONELLA HEIJSTEK, geboren in den Haag in augustus 1906 en aldaar overleden 27 juni 1908
IVb. PIETER JACOBUS HEIJSTEK, geboren in Rotterdam op 21 januari 1911. Trouwde op 10 juni 1936 in Rotterdam met Agatha Franziska Baer, geboren in Rotterdam op 26 november 1911. Uit dit huwelijk:
Va. MARIANNE HEIJSTEK, geboren in Rotterdam op 12 april 1937
Vb. ELSJE HEIJSTEK, geboren in Rotterdam op 22 maart 1939
IVc. JOHANNES MARIUS HEIJSTEK, geboren in Rotterdam op 21 december 1918 en aldaar overleden op 18 april 1990. Trouwde op 20 april 1949 in Rotterdam met Willy de Haas, geboren in Rotterdam op 23 april 1927. Uit dit huwelijk:Vc. JOHANNA WILHELMINA HEIJSTEK