Het bewogen leven van Antonius Marius Heijstek

 

Als kind groeide hij in zijn geboortestad Amsterdam op. Vader Antonie Lodewijk Heijstek behoorde tot de notabelen van de stad. Hij was notaris van beroep en genoot veel aanzien met een welvarend kantoor aan de Warmoesgracht. (Klik hier om meer over de notaris te lezen.)

 

Voor Antonius Marius was het leven in welvaart normaal. Hij zag zijn vader langs de grachten paraderen met zijn wandelstok met gouden knop terwijl die door passanten met veel respect werd begroet. Wat als aangenaam op hem overkwam. Antonius kwam niets te kort maar miste wel zijn moeder Anna Catharina Wagner. Vanwege gezondheidsredenen had zij de grote stad verlaten en zich in Zutphen gevestigd. Daar overleed zij op 25-jarige leeftijd. Antonius was toen nog maar zeven jaar oud. Hoewel gewend aan luxe koos Antonius niet voor het ambtelijke beroep zoals dat door zijn vader met veel succes werd uitgeoefend. Hij zocht het avontuur.

Amsterdam 19^e eeuw

 

Toen Antonius Marius Heijstek in 1799 werd geboren was Nederland een bondgenoot en vazalstaat van Frankrijk. Na de Franse revolutie waren Franse troepen Nederland binnengevallen en werd de Bataafse Republiek gevestigd. Stadhouder Willem V was naar Engeland gevlucht en Lodewijk Napoleon Bonaparte was aangesteld als Koning van Nederland. Hij betrad de troon als koning Lodewijk I.

 

Na de terugtrekking van de Franse legers in 1813 kwam er in naam van stadhouder Willem V een tijdelijk bewind, ook wel het “Driemanschap van 1813” genoemd. Zij namen het bestuur van het land over. Enkele dagen later riepen zij Nederland uit tot Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden. Willem Frederik, zoon van de naar Engeland gevluchte Willem V werd door het Driemanschap uitgenodigd terug te keren naar Nederland om de plaats als vorst in te nemen. Met een Engels oorlogsschip kwam hij op 30 november 1813 aan in Scheveningen. Vanaf dat moment was Willem soeverein vorst van de Nederlanden.

 

Voordat Willem Frederik daadwerkelijk het land kon gaan regeren, moesten er formaliteiten worden geregeld. Napoleon was voor korte tijd terug aan de macht, maar werd verslagen door Britse, Pruisische, Nederlandse en Franse troepen. Bij het daaropvolgende Congres van Wenen overlegden de overwinnaars over de staatkundige herindeling van Europa. Nederland en België werden samengevoegd om zo een sterke buffer tegen Frankrijk te vormen. In 1815 werd het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden uitgeroepen. Willem Frederik werd erkend als vorst. Hij werd op 16 maart 1815 in de Nieuwe Kerk in Amsterdam ingehuldigd als Koning der Nederlanden. Omdat hij de eerste Nederlandse koning was, ging hij vanaf dan door het leven als Willem de eerste.

 

De Fransen hadden het land in een erbarmelijke toestand achtergelaten. De koning zette zich zeer in om de economie weer op gang te brengen. Hierin was hij onvermoeibaar en niet te benauwd om er persoonlijk in te investeren. Het Zuiden moest produceren, het Noorden verhandelen en de koloniën luxe waren leveren. Zo waren zijn gedachten.

 

Nationale Militie

Gelukkig, zo dacht Antonius Marius, geen oorlog meer in Europa, dus geen risico op een slagveld te sneuvelen. Dus waarom meld ik mij niet aan als soldaat bij de Nationale Militie? Zodoende koos hij kort voor zijn 16^e verjaardag voor het bestaan als militair. Antonius werd gekeurd en zijn kenmerken in documenten vastgelegd waardoor wij nu nog van hem weten dat hij een rond voorhoofd had en een aangezicht met daarin een grote neus en een kleine mond. Hij had bruine ogen, net als de kleur van zijn haar.

 

Op 5 maart 1815 werd hij beroepsmilitair en aangesteld bij de Infanterie als Kadet-fuselier van de 1^e Compagnie Bataljon Infanterie Linie nr. 2. In feite werd hij soldaat met een geweer. Twee maanden later werd hij bevorderd tot Kadet-Korporaal, zo snel kon dat in die tijd gaan.

Stamboek 1^e Compagnie Bataljon Infanterie Linie nr. 2

 

Waar Antonius niet op had gerekend, was dat Napoleon Bonaparte op 26 februari 1815 wist te ontsnappen van het eiland Elba. Teruggekomen in Frankrijk installeerde Napoleon zich weer als Keizer van Frankrijk. Zijn oude vijanden konden dat niet aanvaarden en vormden de Zevende Coalitie om hem opnieuw te verjagen. Engeland en Pruisen trokken grote legers samen in de zuidelijke Nederlanden om vandaaruit Frankrijk binnen te vallen. Napoleon voorzag dat en trok op naar het Noorden. Uiteindelijk zou dat leiden tot een treffen nabij Waterloo. Hier werd een bloedige strijd geleverd en werd Napoleon Bonaparte definitief verslagen.

 

Militaire Willemsorde

Het legeronderdeel waartoe Antonius Heijstek behoorde nam op 18 juni 1815 ook deel aan de historische Slag bij Waterloo. De inzet van Antonius tijdens deze veldslag bleef bij zijn meerderen niet onopgemerkt en zelfs als dapper onderkend. Voor zijn moed, beleid en trouw werd hij door koning Willem I onderscheiden met de Militaire Willemsorde 4^e klasse en werden aan hem op de 11^e augustus van dat jaar de bijbehorende versierselen uitgereikt( KB 11-08-1815 Nr. 17). Antonius Marius Heijstek was daarmee een van de eersten die deze eervolle onderscheiding in ontvangst mocht nemen.

 

Veranderingen vielen Antonius ten deel. In november 1815 werd hij foerier en in mei 1816 kreeg hij de rang van sergeant om twee maanden later (16 juli 1817) tot sergeant-majoor te worden bevorderd. Zijn diensttijd bij de 1e compagnie eindigde in januari 1818 en werd hij overgeplaatst naar het 42e Bataljon Infanterie. Hij werd daar officier in de rang van Tweede Luitenant (KB 09-12-1817 nr. 65). Op de 30e juli 1818 werd aan hem honorabele demissie (eervol ontslag) verleend.

 

Marechaussee

Werken met manschappen die voor elkaar willen instaan sprak Antonius aan. Na zijn diensttijd bij de infanterie solliciteerde hij bij de Marechaussee. Op 22 augustus 1818 werd hij aangesteld bij de Marechaussee te Paard, compagnie van Noord-Brabant. Of hij daar ook diende in de rang van Luitenant is niet in het stamboek vermeld. Lang heeft hij er niet gediend. Een jaar later, 1 augustus 1819, werd hem eervol ontslag verleend. “Eervol”, dus ook nu waren zijn commandanten tevreden over de door hem geleverd bijdrage.

 

Stamboek Marechaussee te paard

 

Deserteur

Na de Marechaussee was het ’t Korps Mariniers dat hem aantrok. Nog in dezelfde maand, 29 augustus 1819, kon hij daar als foerier gaan werken in de onderofficiersrang van sergeant.

 

Wat de directe aanleiding daartoe is geweest is een vraag die zich niet laat beantwoorden. Wel is uit documenten gebleken dat de succesvolle en eervol gedecoreerde militair Antonius Marius Heijstek op 4 november 1819 deserteerde. Omdat dat niet past bij een drager van de Militaire Willemsorde, werd die hem in dezelfde maand ontnomen. Twaalf dagen nadat hij was gedeserteerd werd hij ingevolge een missive van Kapitein ter Zee Ziervogel geroyeerd als Ridder uit het register van de MWO!

 

Wat er in die tijd in het leven van Antonius Marius passeerde heeft zich niet laten reconstrueren. Opvallend is dat in september 1819 in de gemeenten Eethen, Amsterdam en ’s Hertogenbosch het voorgenomen huwelijk tussen Antonius Marius Heijstek en Gijsbertje Garstman is afgekondigd. Echter, er is in geen van de beschikbare archieven enig bewijs gevonden dat het huwelijk daadwerkelijk is gesloten. Heeft dit iets te maken met zijn latere desertie?

 

Om in die tijd als militair in het huwelijk te mogen treden, diende toestemming te worden verleend door de commandant van het legeronderdeel waar werd gediend. Er werd dan onder meer gekeken naar goed gedrag en of het inkomen voldoende was om een gezin te onderhouden. Buiten dat alles was ook het aantal gehuwde militairen in het legeronderdeel gelimiteerd. Niet uitgesloten kan worden dat aan hem de toestemming werd onthouden waarna hij zich aan de dienst heeft onttrokken.

 

Deserteren kan niet straffeloos. Op 17 augustus 1820, om 01 uur in de nacht, wordt A.M. Heijstek nabij Heusden door de Brigade Marechaussee van Heusden gearresteerd. Hij werd overgebracht naar het provoosthuis van ’s Hertogenbosch.

 

Hij moest voor de Krijgsraad Zuid Holland, die zitting hield in Hellevoetsluis, verschijnen. Uit het verhoor is gebleken dat Heijstek als foerier over geld kon beschikken om daarmee leveranciers te betalen. Dat geld had hij bij zich tijdens zijn ongeoorloofde vertrek uit de dienst. Dat werd hem kwalijk werd genomen ondanks zijn verweer dat hij in dronkenschap handelde. Zijn betoog dat hij daarvan spijt wilde betuigen en dat hij vanwege zijn niet-aanvaardbare gedrag terug durfde te keren naar de kazerne, weerhield de krijgsraad er niet van hem te veroordelen tot drie maanden gevangenisstraf en het vervallen van de Militaire stand. Daarnaast werd hij veroordeeld tot het betalen van de kosten en missen van Justitie en de kosten van het proces.

 

In het verslag over deze zitting is genotuleerd dat vader notaris Antonie Lodewijk Heijstek het door zijn zoon ontvreemde bedrag van hfl. 148,65 heeft terugbetaald.

 

Wordt vervolgd